Συντήρηση Έργων Τέχνης- Έργων Ζωγραφικής: Συντήρηση και Αποκατάσταση Φορητού Σταυρού

Σε αυτό το άρθρο θα γίνει μια παρουσίαση συντήρησης και αποκατάστασης ενός Φορητού Σταυρού με μορφή δελτίου συντήρησης,στο δελτίο συντήρησης καταγράφονται όλα τα βήματα και οι σκέψεις του συντηρητή από την στιγμή που παρέλαβε το έργο έως και την στιγμή της παράδοσής του.Το δελτίο συντήρησης είναι μια μεγάλη βοήθεια για τον επόμενο συντηρητή που ίσως ασχοληθεί ξανά με το έργο γιατί του προσφέρει όλες τις πληροφορίες γύρο από τα υλικά και τις μεθόδους που επιλέχθηκαν για να συντηρηθεί.Στο παρακάτω δελτίο έχουν καταγραφεί τα σημαντικότερα σημεία της συντήρησης του έργου,υπάρχουν και άλλα πρότυπα δελτίων συντήρησης τα οποία είναι αρκετά πιο σύνθετα και παρέχουν πιο λεπτομερείς πληροφορίες.Πρέπει να επισημάνω ότι κάθε φορά που δίνετε ένα έργο σας για συντήρηση θα πρέπει να ζητάτε από τον συντηρητή το δελτίο συντήρησης του έργου καθώς και φωτογραφίες που να τεκμηριώνουν την πορεία των εργασιών.

δελτίο συντήρησης

Είδος έργου: Φορητός Σταυρός Θέμα: Ο Εσταυρωμένος

Διαστάσεις : Μέγιστο Ύψος 79cm/Μέγιστο Πλάτος 22cm/Άνοιγμα χεριών 85,5 cm

Χρονολογία : Η εικόνα χρονολογείται στις αρχές με μέσα του 20ου αιώνα.

Καλλιτέχνης : Άγνωστος

Περιγραφή : Πρόκειται για την σταύρωση του Χριστού σε σχήμα σταυρού και όχι ως απεικόνιση της σταύρωσης σε φορητή εικόνα.(εδώ μπορείτε να αναφέρεται και από που προέρχεται).Ο Εσταυρωμένος απεικονίζεται νεκρός με κλειστά μάτια και κεκλιμένη την κεφαλή προς τα δεξιά,τα χέρια είναι απλωμένα και με ανοιχτές τις παλάμες,είναι γυμνός και με ένα μαντήλι τυλιγμένος στην μέση.Τα πόδια του είναι σμικτά και τα γόνατα λίγο διπλωμένα με κλήση προς τα δεξιά.Το φωτοστέφανο του Χριστού είναι από φύλλα χρυσού,χωρίζεται σε έξι επιμέρους τμήματα που τα καθορίζουν λεπτές κόκκινες γραμμές και κάθετες προς την κεφαλή του Χριστού.Στο τρίτο τμήμα από τα δεξιά του Χριστού διακρίνεται το γράμμα Ο ενώ στο πέμπτο το γράμμα Ν. Συνήθως η όψη του Εσταυρωμένου είναι βασανισμένη,εδώ η μορφή του Χριστού είναι γαλήνια,επίσης τα πόδια του είναι ζωγραφισμένα το ένα πάνω στο άλλο και με ένα μόνο καρφί (στην αυστηρή ορθόδοξη αγιογράφηση τα πόδια βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο και με δύο καρφιά).Τα δύο παραπάνω στοιχεία μας βοηθούν να συνηγορήσουμε ότι πρόκειται για απεικόνιση του Εσταυρωμένου με δυτικότροπη τεχνική.

Υλικά κατασκευής : Ξύλινο υπόστρωμα αποτελούμενο από τρία τμήματα,τα χέρια του Χριστόυ ήταν ξεχωριστά κομμάτια τα οποία τοποθετήθηκαν στο κυρίως σώμα ως συρταρωτά και στερεώθηκαν με καρφιά.Υπάρχει προετοιμασία και η ζωγραφική της επιφάνειας έχει γίνει με την τεχνική της αυγοτέμπερας.Το φωτοστέφανο στο κεφάλι του Χριστού αποτελείται από φύλλα χρυσού

Παραλαβή : από ποιόν έγινε και που ανήκει το έργο,π.χ σε ναό;σε μουσείο;,ιδιωτική συλλογή;
Ημ.Παραλαβής : π.χ 13/08/85 Ημ.Παράδοσης : π.χ 16/09/85

1.Αρχική κατάσταση του αντικειμένου.Φθορές-Αίτια φθορών : Το κυριότερο πρόβλημα εντοπίζεται στην κατάσταση του βερνικιού.Η συσσώρευση σκόνης και ρύπων στην επιφάνειά του,η αποσύνθεση των φυσικών ρητίνων και ελαίων του λόγο της φωτοξείδωσης και κυρίως η παρουσία υγρασίας είχαν ως αποτέλεσμα να κρακελάρει το βερνίκι και να αποκτήσει έντονο σκούρο χρώμα δυσκολεύοντας την αναγνώριση των αυθεντικών τόνων των χρωμάτων της ζωγραφικής επιφάνειας και των λεπτομερειών του θέματος.Επίσης το παχύ οξειδωμένο βερνίκι δεν μας επιτρέπει πριν την αφαίρεσή του να εντοπίσουμε άλλες φθορές που τυχόν υπάρχουν στα χρώματα του ζωγραφικού στρώματος (εδώ πρέπει να σημειώσω ότι υπάρχουν άλλες μέθοδοι οι οποίοι εφαρμόζονται για να εντοπίσουμε φθορές ή και επιζωγραφίσεις που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε με την οπτική παρατήρηση,σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε σε αυτές). Στα σημεία της ένωσης των χεριών τα καρφιά έχουν οξειδωθεί και μαζί με τις μηχανικές καταπονήσεις ,που προέρχονται λόγο της υγροσκοπικότητας και της ανισότροπης συμπεριφοράς του ξύλινου υποστρώματος αλλά και λόγο της χρήσης,έχουνπροκαλέσει απώλεια βερνικιού και χρώματος,περιμετρική ρηγμάτωση και ιδιαίτερα στο δεξί χέρι διόγκωση μέρους του ξύλου το οποίο φυσικά έχει παρασύρει την προετοιμασία και την ζωγραφική επιφάνεια.Ακριβώς στο κέντρο και κατά μήκος του έργου παρατηρούνται ρωγμές του ξύλινου υποστρώματος λόγο της υγροσκοπικότητας του ξύλου και της ανισότροπης συμπεριφοράς του. Στο έργο παρατηρούνται αρκετά στίγματα κεριών καθώς και επάληψη με ελαιόχρωμα μπλε απόχρωσης,κυρίως στα μαλλιά του Χριστού αλλά και στο πίσω μέρος του έργου. Στο πίσω μέρος του έργου παρουσιάζεται έντονη επικάθηση αιθάλης αλλά και στίγματα κεριών.Οι οπές στα χέρια και στο πόδι του Χριστού έχουν γίνει για πρακτικούς λόγους,το έργο στηρίζεται πάνω σε ξύλινο σταυρό.

2.Φυσικοχημικές Μέθοδοι Ανάλυσης.Δοκιμές-Αποτελέσματα : Πραματοποιήθηκαν δοκιμές για την διαλυτότητα του βερνικιού,των κεριών και των επιχρισμάτων με ελαιοχρώματα με κύριο γνώμονα την ανθεκτικότητα των χρωμάτων ,του ζωγραφικού στρώματος,στους οργανικούς διαλύτες.Επιλέξαμε να αφαιρεθεί το βερνίκι με χρήση ακετόνης,τα κεριά με white spirit και μηχανικό καθαρισμό με την βοήθεια χειρουργικού νυστεριού,τα ελαιοχρώματα και το βερνίκι στο πρόσωπο του Χριστού αλλά και στην περιοχή του φωτοστεφάνου μείγμα ακετόνης και white spirit σε αναλογία 2:1 .Οι επικαθίσεις αιθάλης στο πίσω μέρος του έργου με χρήση αιθυλικής αλκοόλης.

3.Εργασίες συντήρησης -Ανάλυση μεθόδων : Αρχικά πραγματοποιήθηκε στο ανασηκωμένο ξύλινο τμήμα εμποτισμός περιμετρικά με διάλυμα paraloid 10% ως προς τον διαλύτη του την ακετόνη,άσκηση πίεσης με ανάλογο βάρος και μέσο αντικολλητικής μεμβράνης με σκοπό την εξομάλυνσή του.Στα σημεία απώλειας η ρωγματώσεων της ζωγραφικής επιφάνειας στερέωση με primal ac33 διαλυμένο σε νερό με αναλογία 1:3 και εφαρμογή με σύριγγα ινσουλίνης.Στις ρωγματώσεις του ξύλινου υποστρώματος αλλά και στις ρωγματώσεις στα σημεία ένωσης των χεριών με το κυρίως σώμα έγινε εμποτισμός,με σύριγγα,διαλύματος paraloid σε ακετόνη 10%.Αποφασίστηκε να μη γίνει αφαίρεση των οξειδωμένων καρφιών προς αποφυγή περαιτέρω φθορών,πραγματοποιήθηκε περιμετρικά των καρφιών εμποτισμός με αραιό διάλυμα paraloid σε ακετόνη.Ακολούθησε ο καθαρισμός με τους διαλύτες που επιλέχθηκαν και αναφέρονται στις φυσικοχημικές μεθόδους ανάλυσης. Η αισθητική αποκατάσταση έγινε σε περιορισμένο βαθμό και κυρίως στην κατώτερη περιοχή των μαλλιών του Χριστού,λόγο μεγάλης φθοράς των χρωμάτων και άσχημης,αισθητικά,εικόνας του προσώπου του Χριστού.Η αισθητική αποκατάσταση έγινε με ακουαρέλες,πριν το έργο είχε περαστεί με ένα χέρι βερνίκι τύπου retouching.Μετά την αισθητική αποκατάσταση η ζωγραφική επιφάνεια του έργου περάστηκε με ματ βερνίκι.Το πίσω μέρος του έργου μετά τον καθαρισμό περάστηκε με μικροκρυσταλλικό κερί.
4.Παρατηρήσεις : Η καλή διατήρηση του έργου μετά την συντήρησή του έχει άμεση σχέση με τις συνθήκες φύλαξής του ή έκθεσής του.Οι περιβαλλοντικές συνθήκες πρέπει να διατηρούνται σε σταθερά επίπεδα χωρίς αυξομοιώσεις. Η σχετική υγρασία πρέπει να κυμαίνεται στο επίπεδο του 55+-5%,ο φωτισμός στα 50 lux,η ένταση της υπεριώδους ακτινοβολίας στα 60-80μw/lumen και η θερμοκρασία στους 18+-2 βαθμούς κελσίου. Το έργο δεν πρέπει να έρχεται σε επαφή με άμεσο και τοπικό φωτισμό και επίσης απαγορεύεται η τοποθέτησή του κοντά σε εστίες θερμότητας (π.χ καλοριφέρ,κεριά) και υγρασίας(π.χ υγροί τοίχοι).